ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 14، شماره 2، اردیبهشت 1400 ، شماره پی در پی 60

سبک شعر خواجه حسین مروی

صفحه (151 - 166)
احمد علی زاده (نویسنده مسئول)
تاریخ دریافت مقاله : خرداد 1399
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : شهریور 1399

چکیده
زمینه و هدف: خواجه حسین مروی (تولد: مرو، ظاهرا934ً -وفات: کابل 979ق) از اخلاف علاء‌الدولۀ سمنانی، از شاعران، نویسندگان و هنرمندان خوب ایرانی در نیمۀ دوم قرن دهم، از سلک شاعرانی است که در دورۀ صفویه مقارن سلطنت شاه تهماسب اول (930-984ق) به سرزمین هند سفرکرده، در دربار ناصرالدین همایون شاه و فرزندش جلال‌الدین اکبرشاه از ارج و منزلت خاص برخوردار بوده است. موضوع این مقاله بررسی سبکی دیوان این شاعر در سه سطح زبانی، ادبی و فکری بر پایۀ کتاب کلیات سبک‌شناسی سیروس شمیساست.
روش مطالعه: روش تحقیق در این مقاله بصورت تحلیلی - توصیفی است.
یافته ها: موضوعات شعری او عبارتند از: تحمیدیه، مدح، عشق، مفاخره، ساقی‌نامه، رثاء، پوچ‌انگاری هستی و اغتنام وقت، تقدیرگرایی و مطالب اخلاقی. تأثر کمرنگی از شعر سعدی و حافظ در اشعار او دیده میشود و تأثیر او بر فیضی-بزرگترین شاعر پارسیگوی هند در قرن دهم که ارادت و شاگردی ویژه ای به مروی داشته_محسوس است. سبک او وقوع‌سرایی است و عشق مجازی در شعرش با سوز و تأثیر خاصی نمایان است.
نتیجه گیری: از سنن شعری شاعران سده های پیشین هم در شعرش تأثیراتی دیده میشود. شعر او دربرگیرندۀ مضامین عاشقانه، مدح، رثاء، ساقی‌نامه و مضامین اخلاقی است. شعر او درعین عدم تکلف و خالی بودن از تعقیدات لفظی و معنوی باسوزوگداز و اثرگذار است. سیاقه الاعداد و ماده تاریخ دو صنعت بدیعی مورد علاقۀ اوست و ازلحاظ تصاویر شعری تشبیه محسوس ایماژ غالب دیوان است. با تصحیح کامل دیوان و اثر دیگر او میتوان گوشه های مبهمی از تاریخ ادبی ایران در قرن دهم را روشن کرد و چهرۀ واقعی این شاعر و هنرمند ارجمند ایرانی را بهتر نمایان کرد و در بررسی سیر تاریخی «غزل فارسی» از آن بهره مند شد.

کلمات کلیدی
خواجه حسین مروی , دیوان , سبک شعر , سطح زبانی , سطح ادبی , سطح فکری.

• برهان قاطع، خلف تبریزی، محمدحسین (1362) تصحیح محمد معین، چاپ پنجم، تهران: امیرکبیر.
• تاریخ نظم و نثر در ایران و در زبان فارسی، نفیسی، سعید (1363) چاپ دوم، تهران: فروغی.
• دائره‌المعارف بزرگ اسلامی، احمدی، محسن (1390) مدخل چگل، تهران: مرکز دائره‌المعارف بزرگ اسلامی، صص363-364.
• دیوان، حافظ شیرازی، شمس‌الدین محمد (1396) تصحیح قزوینی و غنی، با تعلیقات و حواشی محمد قزوینی به اهتمام ع. جربزه‌دار، چاپ هشتم، تهران: اساطیر.
• دیوان، مروی، خواجه حسین (1394) تصحیح ذبیح‌الله حبیبی‌نژاد، تهران: سورۀ مهر.
• دیوان، غزالی مشهدی (1388) به تصحیح حسین قربانپور آرانی، تهران: علمی و فرهنگی.
• دیوان، فیضی، ابوالفضل (1362) با تصحیح ای.دی ارشد و مقدمۀ حسین آهی، تهران: فروغی.
• صد سال عشق مجازی، فتوحی، محمود (1395) تهران: سخن.
• فرهنگ بزرگ سخن، انوری، حسن (1381) تهران: سخن.
• فرهنگ ریشه‌شناختی زبان فارسی، حسن‌دوست، محمد (1393) تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
• فرهنگ فارسی، معین، محمد (1371) چاپ هشتم، تهران: امیرکبیر.
• کلیات، سعدی شیرازی، شیخ مصلح‌الدین (1384) به تصحیح محمدعلی فروغی، چاپ دوم، تهران: زوار.
• کلیات سبک‌شناسی، شمیسا، سیروس (1372) چاپ دوم، تهران: فردوس.
• لغتنامه، دهخدا، علی‌اکبر (1377) چاپ دوم، تهران: دانشگاه تهران.
• مخزن الاسرار، نظامی گنجوی، الیاس‌بن یوسف (1380) تصحیح حسن وحید دستگردی، ویرایش سعید حمیدیان، چاپ پنجم، تهران: قطره.
• منتخب‌التواریخ، بدایونی، عبدالقادربن ملوک شاه (1379) به تصحیح مولوی احمدعلی صاحب، با مقدمه و اضافات توفیق سبحانی، جلد 2و3، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.